Sau chuyến thăm Nhà Trắng căng thẳng của Volodymyr Zelensky ngày 17/10, các đồng minh châu Âu tăng tốc hỗ trợ Ukraine trước cuộc gặp Donald Trump – Vladimir Putin dự kiến tại Budapest, lo ngại một lệnh ngừng bắn bất lợi làm suy yếu an ninh châu Âu. Tại Brussels, các lãnh đạo hướng tới gói 3 trụ cột: tăng viện trợ tài chính, bổ sung vũ khí và mở rộng trừng phạt Nga.

Động thái gấp rút xuất phát từ việc ông Trump đổi lập trường, tỏ ý chấp nhận “đóng băng” giao tranh theo ranh giới hiện tại chưa đầy một tháng sau khi nói Ukraine có thể giành lại toàn bộ lãnh thổ. Cao ủy phụ trách đối ngoại của Liên minh châu Âu Kaja Kallas hoan nghênh nỗ lực hòa bình nhưng nghi ngờ thiện chí từ Nga.

Ông Zelensky cho hay các lãnh đạo châu Âu sẽ đề nghị ông Trump cung cấp tên lửa hành trình tầm xa Tomahawk, sau khi ông không đạt thỏa thuận cụ thể tại Washington. EU tiến gần đồng thuận về gói trừng phạt thứ 19 và kế hoạch khai thác tài sản Nga bị đóng băng để huy động khoảng 140 tỷ EUR cho Ukraine. Keir Starmer dự định triệu tập cuộc họp mở rộng của “liên minh tự nguyện”, còn ông Zelensky sẽ phát biểu tại thượng đỉnh ngày 23/10.

Thượng đỉnh Hội đồng châu Âu (European Council) ngày 23/10 bị phủ bóng bởi cuộc gặp Trump – Putin sắp diễn ra ở Budapest. Viktor Orbán duy trì quan hệ với Moscow, nhiều lần cản trở trừng phạt, kêu gọi hòa bình và cho rằng xung đột không phải trách nhiệm của châu Âu. Một số lãnh đạo EU muốn hiện diện tại cuộc gặp và bảo đảm tiếng nói cho Kiev; ông Zelensky nói sẵn sàng tới Budapest. Giới chức lo cuộc gọi 2 giờ ngày 16/10 giữa ông Putin và ông Trump khiến Nhà Trắng kém thiện chí hơn với Kiev.

Một sáng kiến trọng tâm là biến 140 tỷ EUR tài sản Nga bị đóng băng thành “khoản vay dưới dạng bồi thường” cho Ukraine, chỉ hoàn trả cho Moscow nếu Nga tự nguyện chi trả bồi thường chiến tranh trong tương lai. Bỉ, nơi nắm phần lớn tài sản, lo uy tín hệ thống tài chính; một số nước lo hệ quả với uy tín quốc tế của đồng euro và muốn Mỹ, Nhật Bản cùng áp dụng để bảo đảm phối hợp.

Ngày 23/10, các lãnh đạo dự kiến quyết định có giao Ủy ban châu Âu (European Commission) soạn thảo đề xuất pháp lý đầy đủ hay không; Thủ tướng Bỉ Bart De Wever có thể chấp thuận khởi động nhưng giữ quyền phủ quyết sau này. Theo các nhà ngoại giao, dù mới ở giai đoạn đầu, tiến triển này tạo sức ép lên Vladimir Putin và giúp đảm bảo nhu cầu tài chính của Kiev trong 2–3 năm tới.

Kaja Kallas kỳ vọng EU thông qua gói trừng phạt thứ 19, nhắm vào các ngân hàng nước ngoài và giao dịch tiền điện tử mà Nga dùng để lách trừng phạt; Robert Fico được cho là đã đạt thỏa hiệp, mở đường cho biện pháp mới. Trong khi đó, nỗi lo sâu xa là ông Trump có thể ủng hộ “đóng băng” theo hiện trạng khi Nga kiểm soát “78% vùng Donbas”, gây sức ép buộc Kiev nhượng lãnh thổ. Một nhà ngoại giao cảnh báo nếu Nga giành thêm đất, các nước Baltic sẽ hoảng loạn và châu Âu có thể bước vào làn sóng tái vũ trang lớn, đảo lộn chính trị nội bộ.