Thủ tướng Phạm Minh Chính hội kiến cùng Tổng thống CH Séc Petr Pavel  (Ảnh: TTXVN, Praha 19.1.2025)

Mở đầu – Dấu mốc lịch sử, tầm nhìn mới

Năm 2025 mang ý nghĩa đặc biệt đối với cả Việt Nam và Cộng hòa Séc. Đây là năm Việt Nam kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9, 75 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước, đồng thời cũng là năm đầu tiên chính thức bước vào giai đoạn Đối tác Chiến lược.

Những dấu mốc ấy không chỉ nhắc lại tình hữu nghị truyền thống được vun đắp qua nhiều thế hệ, mà còn mở ra một tầm nhìn hợp tác mới – toàn diện, thực chất và bền vững. Trong bối cảnh thế giới đang bước vào kỷ nguyên chuyển đổi số, cách mạng công nghiệp 4.0 và phát triển bền vững, khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số sẽ trở thành những trụ cột mới, dẫn dắt quan hệ Việt Nam – Séc phát triển lên tầm cao mới.

Thực trạng và thế mạnh của hai nước

Việt Nam đang triển khai Chiến lược phát triển khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo đến 2030, tập trung vào:

• Chuyển đổi số: chính phủ số, kinh tế số, xã hội số.
• Công nghiệp công nghệ cao: bán dẫn, năng lượng tái tạo, vật liệu mới.
• Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo: hiện nằm trong top 50 các quốc gia có hệ sinh thái khởi nghiệp năng động nhất thế giới.

Tuy nhiên, Việt Nam còn đối diện hạn chế về nghiên cứu cơ bản, thiếu hụt nhân lực chất lượng cao và kết nối chuỗi cung ứng toàn cầu.

Cộng hòa Séc là trung tâm công nghiệp công nghệ cao của Trung Âu, với lợi thế nổi bật gồm:

• Ô tô: ngành xương sống, chiếm khoảng 9% GDP, sản xuất hơn 1,3 triệu xe/năm, thương hiệu Škoda nổi tiếng toàn cầu.
• Polymer và vật liệu mới: Trung tâm Polymet Trường Đại học Tomas Bata cơ sở nghiên cứu hàng đầu châu Âu;
• Công nghệ năng lượng: có kinh nghiệm trong năng lượng hạt nhân, sinh khối và công nghệ lưu trữ năng lượng;
• Công nghệ số và đổi mới sáng tạo: môi trường R&D mạnh, được hỗ trợ bởi vốn EU, đi đầu về AI, IoT, an ninh mạng.

Điểm mạnh của Séc là nghiên cứu ứng dụng và khoa học cơ bản vững chắc, nhưng quy mô thị trường trong nước còn nhỏ. Chính vì vậy, hợp tác với một thị trường đang phát triển năng động như Việt Nam là lựa chọn tự nhiên và bổ sung lẫn nhau.

Định hướng hợp tác chiến lược Việt Nam – Séc

Trong giai đoạn Đối tác Chiến lược, hai nước có thể tập trung vào các trụ cột hợp tác sau:

• Công nghiệp ô tô và xe điện: Việt Nam nổi lên với VinFast và các dự án xe điện thông minh; Tập đoàn Thành Công đã hợp tác với Škoda. Séc sở hữu chuỗi cung ứng ô tô hoàn chỉnh và uy tín tại châu Âu. Sự kết hợp này có thể giúp:
  •  Mở rộng thị trường nội địa.
  • Đưa sản phẩm tiến sâu vào ASEAN và EU.
  •  Gia tăng giá trị chuỗi cung ứng toàn cầu
• Bán dẫn và điện tử: Việt Nam hướng tới trung tâm bán dẫn khu vực, trong khi Séc mạnh về vi mạch, cảm biến và vật liệu điện tử → Đây là lĩnh vực giàu tiềm năng cho các chương trình nghiên cứu – đào tạo chung, phát triển nhân lực chất lượng cao và chuyển giao công nghệ.
• Năng lượng và môi trường: Hợp tác năng lượng tái tạo, hạt nhân an toàn, lưu trữ và công nghệ giảm phát thải phục vụ mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.
• Vật liệu mới và polymer: Séc dẫn đầu Châu Âu về nghiên cứu polymer và vật liệu tiên tiến; Việt Nam cần ứng dụng trong y sinh, quốc phòng và năng lượng → Đây là lĩnh vực hợp tác hứa hẹn, đầy triển vọng, mang tính nền tảng và lâu dài trong lãnh vực khoa học cơ bản và ứng dụng thực tiễn.
• Chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo: Việt Nam đẩy mạnh chính phủ số, kinh tế số và xã hội số, cần giải pháp về an ninh mạng, dữ liệu số và chính phủ điện tử. Séc có kinh nghiệm triển khai hệ thống công nghệ số ở cấp châu Âu. → Hợp tác sẽ góp phần nâng cao năng lực quản trị, xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo chung và hỗ trợ startup hai nước.
• Y tế và công nghệ sinh học: Séc có thế mạnh về dược phẩm, thiết bị y tế, công nghệ sinh học. Việt Nam cần phát triển y tế số, vaccine và công nghệ chẩn đoán. → Hai nước có thể hợp tác trong nghiên cứu thuốc mới, y tế dự phòng và chuyển giao công nghệ sản xuất dược phẩm.
• Nông nghiệp công nghệ cao: Kết hợp công nghệ chế biến, bảo quản, kiểm nghiệm chất lượng từ Séc với tiềm năng nông sản của Việt Nam → nâng cao giá trị chuỗi cung ứng và an ninh lương thực.
• Quốc phòng và an ninh phi truyền thống: Hợp tác trong an ninh mạng, phòng chống khủng bố, bảo vệ hạ tầng trọng yếu.
• Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao:  Đào tạo thế hệ chuyên gia trong các lĩnh vực chiến lược như bán dẫn, AI, năng lượng mới, xe điện, vật liệu tiên tiến thông qua:
  • Hợp tác đào tạo tiến sĩ bán thời gian.
  • Trao đổi chuyên gia, giảng viên, sinh viên, xây dựng các chương trình liên kết đào tạo.
  • Các dự án nghiên cứu ứng dụng song phương.
• Văn hóa – du lịch thông minh: Ứng dụng công nghệ số để quảng bá di sản, phát triển thành phố thông minh và tăng cường giao lưu nhân dân.

Hợp tác Đại học – Doanh nghiệp: Động lực then chốt

Một động lực quan trọng thúc đẩy hợp tác Việt Nam – Séc chính là liên kết đại học – viện nghiên cứu – doanh nghiệp.

• Phía Việt Nam: Đại học Bách khoa Hà Nội, ĐHQG Hà Nội, ĐHBK TP.HCM, đặc biệt là ĐH Tôn Đức Thắng đã có nhiều chương trình hợp tác quốc tế trong lĩnh vực bán dẫn, AI, năng lượng tái tạo, vật liệu mới.
• Phía Séc: Charles University, Đại học Kỹ thuật Séc, ĐHKT Ostrava, Đại học Tomas Bata, Đại học Masaryk, Đại học Kinh tế Praha… đều có thế mạnh nghiên cứu ứng dụng, gắn bó với các tập đoàn lớn như Škoda, ČEZ...

Đề xuất: Xây dựng Trung tâm hợp tác đổi mới sáng tạo Việt – Séc, đóng vai trò cầu nối nghiên cứu – đào tạo – chuyển giao công nghệ trong các lĩnh vực chiến lược. Với gần 15 năm hợp tác hiệu quả cùng các trường Séc, ĐH Tôn Đức Thắng là ứng cử viên sáng giá để xây dựng Trung tâm hợp tác đổi mới sáng tạo Việt – Séc.

Thách thức và giải pháp

Thách thức

• Khác biệt về hành lang pháp lý, chuẩn công nghệ.
• Chênh lệch về nguồn lực tài chính và nhân lực chất lượng cao.
• Vấn đề bảo hộ sở hữu trí tuệ và tiêu chuẩn quốc tế.

Giải pháp

• Thiết lập cơ chế đối thoại chính sách định kỳ để tháo gỡ rào cản.
• Thành lập quỹ hợp tác nghiên cứu song phương, tạo điều kiện cho các Trường, Viện hợp tác với Doanh nghiệp.
• Đẩy mạnh kết nối doanh nghiệp – startup hai nước.
• Xây dựng các chương trình liên kết đào tạo, tăng số lượng học bổng, chương trình hợp tác song phương đào tạo tiến sĩ hình thức bán thời gian, nhằm hình thành đội ngũ chuyên gia chung.

Kết luận – Tầm nhìn chung

Sau 75 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, Việt Nam và Cộng hòa Séc đã trở thành những người bạn tin cậy. Trong bối cảnh mới, khuôn khổ Đối tác Chiến lược không chỉ tiếp nối và khẳng định tình hữu nghị truyền thống, mà còn tạo động lực phát triển mới dựa trên khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đây sẽ là trụ cột quan trọng giúp quan hệ song phương phát triển ngày càng sâu sắc, thực chất và bền vững, đóng góp tích cực vào hòa bình, ổn định và thịnh vượng chung. Chính phủ hai nước cần quan tâm, ủng hộ, đầu tư và khuyến khích mạnh mẽ các hợp tác này.

Hội nghị bàn tròn về hợp tác giáo dục – đào tạo, khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo giữa Việt Nam và Cộng hòa Séc, Praha ngày 6.6.2025. (Nguồn ảnh: tác giả)

Hiệu trưởng các trường đại học Việt Nam và CH Séc ký kết Bản ghi nhớ hợp tác giai đoạn 2025-2030 chụp hình cùng Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Văn Phúc và Đại sứ Việt Nam tại CH Séc Dương Hoài Nam, Praha 6.6.2025 (Nguồn ảnh: tác giả)

Đại sứ CH Séc tại Việt Nam H. Kmoniček, lãnh đạo các trường đại học Séc, đại diện TDTU  thăm và làm việc với Bộ Giáo dục & Đào tạo (Hà Nội, 19.11.2024) (Nguồn ảnh: tác giả)